«Տեր-Պետրոսյանի քաղաքական ողջ կապիտալը Հրանտ Բագրատյանի կառավարությունը փոշիացրեց, ցաքուցրիվ արեց, զրոյացրեց»

1998-1999 թվականներին Հայաստանի Ազգային ժողովի նախագահ ԽՈՍՐՈՎ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆԸ, համեմատելով այսօրվա և իր ղեկավարած խորհրդարանի որակական պատկերը, համոզմունք հայտնեց, որ այն ժամանակ ԱԺ-ն ավելի քաղաքականացված էր: «Իրատես»-ը պատմական էքսկուրսով այսօրվա քաղաքական դաշտի բնութագիրը լսեց ԱԺ ՀՀԿ խմբակցության անդամ Խոսրով Հարությունյանից:

-Եթե համեմատենք Ձեր ղեկավարած ԱԺ-ի քննարկումների մակարդակը, պատգամավորների «որակը», ե՞րբ ենք մենք ավելի շահեկան վիճակում եղել:
-Գնահատական տալը, անկասկած, դժվար է: Նախ ժամանակները, հանրային կյանքի կազմակերպման քաղաքական օրակարգերն էին տարբեր: Մտովի տեղափոխվենք 1998-1999 թվականներ, երբ Տեր-Պետրոսյանը հրաժարական էր տվել, ձևավորվել էր նոր իշխանություն, ասել է` որակապես նոր իրավիճակ էր` նոր քաղաքական խնդիրներով: Ընդդիմությունը ընդհատակից դուրս էր եկել, ՀՅԴ-ն վերադարձել էր: Ներքաղաքական կյանքի չափորոշիչներն այլ էին: Միգուցե այն ժամանակ առաջին պլանում ոչ թե սոցիալական, այլ աշխարհաքաղաքական խնդիրներն էին: Մինչև 1998-ը իշխանություն-ընդդիմություն հարաբերություն, ըստ էության, չկար: 1996-ի ընտրություններից հետո խորհրդարանից ընդդիմությունը վերացավ, դաշնակցությունը «փակվեց», ոմանք ձերբակալվեցին: ԱԺՄ-ն` Վազգեն Մանուկյանի գլխավորությամբ, Պարույր Հայրիկյանը ընդհատակում էին: Տևական ժամանակ ԱԺ-ն, մեծ հաշվով, առանց ընդդիմության էր գործում (մոտ երկու տարի): Հետագայում ՀՀՇ-ի ներսում առաջացավ Եգորյանի ընդդիմադիր թևը, բայց դա կլասիկ ընդդիմություն չէր: 1998-ի փետրվարից հետո, երբ նոր իշխանություն ձևավորվեց, ընդդիմությունը վերադարձավ ակտիվ քաղաքականություն: Այս իմաստով 1998-1999-ի ԱԺ-ն ավելի քաղաքականացված էր: Անկաշկանդ գործում էին ներքաղաքական կյանքում ազդեցություն ունեցող բոլոր քաղաքական ուժերը: ՀՀՇ-ն վերածվել էր ընդդիմադիր խմբակցության և նոր իշխանությունների հանդեպ կոշտ, կարծր, մեղադրող դիրքորոշում ուներ: ԱԺՄ-ն բավականին ազդեցիկ դերակատարում ուներ: Խորհրդարանում նոր ձևավորված ՀՀԿ-ն շատ ակտիվ էր, նախաձեռնող: Հետաքրքիր դերակատարում ուներ «Բարեփոխումներ» պատգամավորական խումբը: Այսինքն, խորհրդարանի քաղաքական որակը, պատգամավորների կազմը տարբերվում էին հետագա բոլոր գումարումների ԱԺ-ներից: Այս տեսակետից գոնե ինձ համար այդ խորհրդարանը դեռևս անգերազանցելի է: ԱԺ-ն վերածվել էր հանրապետության քաղաքական պայքարի գլխավոր հարթակի, ԱԺ ամբիոնը դարձել էր քաղաքական լրջագույն ամբիոն: Այդ ժամանակվա իշխանությանը, նաև ինձ, հաջողվեց փողոցից քաղաքական զարգացումները տեղափոխել խորհրդարան: Սա շատ էական փաստ է, որը խթանեց ժողովրդավարական ավանդույթների ձևավորմանը, բազմակուսակցական համակարգի կայացմանը:
-Ինչո՞ւ ԱԺ-ն այդ ձեռքբերումը, «լրջությունը» կորցրեց: Քաղաքական բարքե՞րը, չափորոշիչնե՞րը փոխվեցին:
-1999-ի ԱԺ-ի ընտրությունները մեր քաղաքական պատմության մեջ մնացին որպես ամենաազատ և արդար ընտրություններ: (Ես ինքս մասնակցել եմ ու չեմ հաջողել: Լինելով ԱԺ նախագահ, ես չընտրվեցի: Բայց սա ուրիշ պատմություն էր): Այդ ժամանակ քաղաքական պայքարի մեջ մտավ երկու անհատականություններով պայմանավորված մի ուժ (Վազգեն Սարգսյան և Կարեն Դեմիրճյան, իհարկե, դոմինանտը Վազգեն Սարգսյանն էր), որն այդ պահին այլընտրանք չունեցող քաղաքական միավոր էր: Հանրության համակրանքը, սպասելիքները կապված էին այդ ուժի հետ: Այդ ժամանակ փորձել ինչ-որ ձևով ազդեցիկ դիրք ունենալ ԱԺ-ում ոչ միայն հնարավոր չէր, այլև անիմաստ: Նույնիսկ ընտրություն էլ չկար, պարզ էր, թե ում էին բոլորը համակրում: Բայց ցավն այն է, որ հենց այդ խորհրդարանին հանրությունը և մամուլը սկսեցին տալ հետևյալ մականունները` պպզողներ, թաղային հեղինակություններ: Սա իրողություն է: Ինձ թվում է, Վազգեն Սարգսյանը, շատ լավ գիտակցելով նոր Հայաստան ստեղծելու իր առաքելությունը, միաժամանակ հասկանում էր, որ այդ ամենն իրականացնելու համար ինքը սահմանափակ ռեսուրսներ ունի, որը չպետք է փոշիացնի, վատնի խորհրդարանում առճակատումների վրա: Դա էներգիա, ժամանակ, ուժ է խլում: Դրա համար բոլոր հնարավոր «խոչընդոտները» պետք է լինեին խորհրդարանում, որն էլ կլիներ վերահսկողության տակ: «Խոչընդոտների» մեջ կային և քաղաքական դեմքեր, և հեղինակություններ, ովքեր կարող էին հետագայում իրենք խնդիրներ ստեղծել, ուստի պետք էր բոլորին սանձել: ՈՒ նա գնաց այդ, շատ պրագմատիկ ճանապարհով: Սա իր արդյունքը կտար, եթե չլիներ հոկտեմբերի 27-ը, որը շատ բան փոխեց: Հոկտեմբերի 27-ը մեր պետականության ողնաշարը կոտրեց: Այն, ինչ ծրագրել էր Վազգեն Սարգսյան-Ռոբերտ Քոչարյան տանդեմը, կիսատ մնաց: Իրական քաղաքական տանդեմը Վազգեն Սարգսյան-Կարեն Դեմիրճյանը չէր, այլ Վազգեն Սարգսյան-Ռոբերտ Քոչարյանը: Պարզապես նրանք համագործակցում կամ «օգտագործում» էին Դեմիրճյանի հեղինակությունը: Երբ այդ եռանկյունուց երկուսը սպանվեցին, այդ «խոչընդոտները» սկսեցին աշխուժանալ: Քոչարյանը կանգնեց սարսափելի ծանր, խորտակվող նավն առաջ տանելու պատասխանատու դերակատարման առջև: Իրավիճակը կարող էր փրկվել համագործակցության արդյունքում, նման դեպքերում սատանայի հետ էլ են լեզու գտնում: Այսօրվա վիճակն էլ դրա վկայությունն է: Նույնիսկ իր մտերիմ Սերժ Սարգսյանի հրաժարականի գնով ինքը գնաց այդ կոմպրոմիսների ճանապարհով: Դրանով էր պայմանավորված նաև Անդրանիկ Մարգարյանին վարչապետ նշանակելը: Բարեբախտաբար, այս ամենից հետո մենք կործանարար կորուստներ չունեցանք, Արցախի անվտանգությանը սպառնալիքներ չեղան:
-Անդրադառնանք ներկա զարգացումներին, ինչպե՞ս կբնութագրեք այսօրվա ընդդիմությանը:
-Նախ հասկանանք` ինչ է ընդդիմությունը: Դա այն ուժն է, որն իշխանությունից տարբերվում է իր հայեցակարգով, դոկտրինով ու դրանք իրականացնելու մեխանիզմների տարբերությամբ: Ընդդիմությունն այն չէ, որ իշխանություն չէ ու հայհոյել գիտի: Հանրային կյանքի կազմակերպման առումով ընդդիմությունը նույնչափ պատասխանատու է, որքան իշխանությունը: Ընդդիմության ինստիտուտն այս տարիներին կերպարանափոխվեց, ավելի ճիշտ, բովանդակազրկվեց: Իշխանությանն այլընտրանքային ուժից աստիճանաբար վերածվեց իշխանությանը ցանկացած գնով սևացնողի, ցեխ շպրտողի, որը հանրությանը ոչինչ չի առաջարկում: Բայց համաձայնեք, որ իշխանությանը հայհոյողը կարող է և իշխանությունից վատը լինել: Ընտրությունը չի կարելի կատարել իշխանության ու նրան հայհոյողի միջև: Հայհոյելը չի նշանակում քննադատել: Այսպիսի իրավիճակ ստեղծվեց, քանի որ ընդդիմության համար իշխանության գալը դարձավ ավելի գերակա, քան հանրային կյանքը սեփական տեսլականով կազմակերպելը: Դրա համար էլ ընդդիմությունը մեզանում չի կայանում: Այսօրվա ընդդիմությունը, որն ընդհուպ իշխանության ներկայացուցիչներին ծնող է հայհոյում, ամեն ինչ է, բացի ընդդիմությունից: Արդյունքում ունենք այսօրվա պատկերը. արհեստական գործոններով պայմանավորված քաղաքական դերակատարում, փոքր ցնցումից քանդվող ուժեր: 540 հազար ձայն կարող են հավաքել, բայց երկու ամիս հետո 5 տոկոս չկարողանան հաղթահարել: Այս ամենը վկայում է մեր հանրային «օրգանիզմի» հիվանդ լինելու մասին: Բացարձակապես անընդունելի է այն թեզը, թե իշխանության սադրանքով ընդդիմությունը քանդվեց: Եթե իշխանության մի սադրանքով դուք քանդվեցիք, բա որ իշխանության գաք, դրսի սադրանքներին ո՞նց պիտի դիմանաք: Էս ինչ Գյուլնազ տատի հեքիաթներ եք պատմում: Ժամանակն է, որ ընդդիմությունն իր ներսը նայի:
-Նախորդ քառօրյայում ԱԺ-ում երկու նախկին վարչապետները` Դուք և Հրանտ Բագրատյանը, հետաքրքիր բանավեճի դաշտ բացեցիք` հանրությանը ներկայացնելով նախկինում իրականացված գործարքների սեփական գնահատականները: Ի՞նչ եք կարծում, չարժե՞ հաճախ նման քննարկումներով լույս սփռել նախորդ իշխանությունների քաղաքականության վրա:
-Ես բանավեճերի կողմնակից եմ, բայց ոչ դատարկաբանության: ԱԺ-ի ամբիոնը երբևէ չեմ օգտագործել անձնական նպատակների համար: Բանավեճի առանցքն այն էր, որ ես ասացի` պետք չէ առիթից օգտվել ու պատմությունը խեղաթյուրել: Բոլորս էլ հիշողություն ունենք, ոչ մեկն ամնեզիայով չի տառապում: Ինձ համար շատ վիրավորական է, երբ ինչ-որ մեկը փորձում է օգտվել առիթից և ցանկալին իրողություն է ներկայացնում: Եթե ժամանակին չես արձագանքում, այդ նախաձեռնության հեղինակը սկսում է համոզվել, որ ինքը ճիշտ էր:
-Հրանտ Բագրատյանն էլ Ձեզ մեղադրեց պատմությունը խեղաթյուրելու մեջ և, ասաց` «չաքլորանաք»: Ի վերջո, ճշմարտությունը որտե՞ղ է:
-Վերցրեք, նայեք: Թերթեր գոյություն ունեն, արխիվ, վիճակագրություն: Բոլորին, այդ թվում` նրան, խորհուրդ կտամ այդ ամբիոնը կոռեկտ օգտագործել: Երբեմն իրենց տղայական ֆրազներ են թույլ տալիս, բայց որ դահլիճից դուրս գան փողոց, երբեք նման ֆրազներով խոսելու դուխ չեն ունենա: Բայց ամբիոնի վրա խորոզանում են: Սա լուրջ քաղաքական ամբիոն է: Լեզվի, բառամթերքի առումով ցանկացած ելույթ ունեցող պետք է չափված ու ձևված լինի: Մենք խոսում էինք ատոմակայանի վերագործարկման մասին: Ես ասել եմ, որ գործարկման քաղաքական անհրաժեշտություն եղավ դեռևս 1990-1991 թվականներին, երբ դրա վրա ուղղակի քաղաքական տաբու կար: Հիմա ում դուրը գալիս է, ում` ոչ, այդ հարցն առաջին անգամ բարձրաձայնեց Վազգեն Մանուկյանը` ԳԽ ամբիոնից զեկուցելով խնդիրը: Նույնիսկ առաջարկում էր դա հանրաքվեով իրականացնել: Պարզ է, չէ՞, որ ՀՀՇ-ն չէր կարող ատոմակայանի փակման մասին որոշում կայացնել, դա կենտկոմն էր անում: Հարցն այն է, թե ում ճնշման արդյունքում դա եղավ: Նույն ճնշումը կար նաև «Նաիրիտի» փակման ժամանակ: Անհասկանալի պատճառաբանությամբ կասեցվեց նաև Եղվարդի ջրամբարի շինարարությունը, որը փրկելու էր Սևանը: Համանման ճնշման պատճառով աղետի գոտուց դուրս շպրտվեցին դրսից եկած շինարարները: Սա իրողություն է: Հիմա ո՞վ է պատմությունը խեղաթյուրում: Ե՞ս, թե՞ նա: Բա փակել էիր, պիտի բացեիր, բա ի՞նչ պիտի անեիր: Ամեն տարվա դեկտեմբերի 7-ն այն ժամանակվա իշխանությունների համար սև օր էր, որովհետև ոչ մեկը ռիսկ չէր անում գնար Գյումրի: Եվ Տեր-Պետրոսյանը ստիպված բոլորի փոխարեն գնում էր Գյումրի` լսելու բոլորին ուղղված լուտանքն ու անեծքը: Եթե ամեն ինչը լավ էր, ինչո՞ւ էր այդքան վատ: Խոսում է տնտեսական աճի մասին. էդ ո՞ր ձեռնարկությունն էր աշխատում` ռելեի՞, ֆրեզերային հաստոցների գործարա՞նը, թե՞ Չարենցավանի տասներկու գիգանտներն էին աշխատում, Գյումրիի ձեռնարկությունները, Մարալիկի մանվածքային ձեռնարկությունը: Ո՞րն էր, է, աշխատում, ո՞րը: Չէ՞ որ այս ամենը փաստ է, մարդիկ կենդանի են: Այդ ձեռնարկությունները մի կերպ գոյատևում էին խորհրդային տարիներին ձեռք բերված, կուտակած պաշարների հաշվին: Երբ նյութական պաշարները վաճառեցին, սկսեցին հաստոցները լոմի տակ ծախել Իրանին: Երբ դրանք էլ ավարտվեցին, գործարանները սկսեցին տանիքն առանձին վաճառել, պատուհաններն ու դռները` առանձին: Ինչի՞ մասին է խոսքը, ե՞ս եմ պատմությունը խեղաթյուրում: Մինչև հողի սեփականաշնորհումը մենք ունեցել ենք նորմալ աշխատող կոլխոզներ, ինչի՞ հասանք, բոլոր գոմերը վերացան: Տանիքներով, քարերով վաճառվեցին: Բա սա ի՞նչ հպարտանալու բան է: Ո՞վ է այս ամենի պատասխանատուն: Ի դեպ, պիտի նկատեմ, որ ես այն քիչ քաղաքական գործիչներից էի, որ 1998-1999 թվականներին կտրուկ դեմ էի, որ ՀՀՇ-ին քաղաքական գնահատական տրվեր:
-Ինչո՞ւ:
-Որովհետև վախենում էի, որ դա կվերածվեր վհուկների որսի: Ավելի վատ հետևանքների կարող էր բերել: Այսքան ժամանակ ինձ թույլ չէի տվել այդ շրջանի մասին հրապարակային ելույթ ունենալ, քանի որ պատմությունը ես չէ, որ պիտի գնահատեմ: Ի վերջո, ես էլ եմ եղել այդ փուլում: Իսկ ով ասաց, որ ես էի ամենաարդարամիտը: Ես էլ եմ հավանաբար սխալներ թույլ տվել: Բայց ես երբեք ինձ թույլ չեմ տա այնպիսի արտահայտություն, ինչպիսին նա է ասում` գիտե՞ք` ինչ եմ արել` հաց եմ բերել Թուրքիայից: Բա պիտի բերեիր, բա դրա համար էլ վարչապետ էին դրել, որ Թուրքիայից հացը բերեիր: Քեզ դրել էին վարչապետ, որ ատոմակայանը վերագործարկեիր, ոչ թե հպարտանայիր, թե դրա համար ինձ Նոբելյան մրցանակ պիտի տան: Տեր-Պետրոսյանի քաղաքական ողջ կապիտալը Հրանտ Բագրատյանի կառավարությունը փոշիացրեց, ցաքուցրիվ արեց, զրոյացրեց: 1995-96 թվականների քաղաքական զարգացումների պատճառը ոչ թե Տեր-Պետրոսյանն էր, այլ Հրանտ Բագրատյանը` իր անհասկանալի քաղաքականությամբ: Նարցիսիզմը թուլություն է, բայց տվյալ դեպքում մենք գործ ունենք հիվանդության հետ: Ես չեմ ուզում ու չեմ լինի այդ հիվանդության հանդիսատեսը:

Զրույցը`
Ռուզան ԽԱՉԱՏՐՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Ժողովրդի վրա կրակելու հրահանգն արդեն ուժի մեջ է
• Անդրանիկ Քոչարյանի ինքնախոստովանությունը
• «Նիկոլն ու իր ընտանիքը Հայաստանում ապրելու իրավունք չունեն»
• Զուր մի ջանացեք
• Չեն կարողանում ԿԳՍՄ փոխնախարար գտնել
• Հանուն Ռուսաստանի հետ միութենական միավորման նոր շարժում հիմնադրվեց
• Այս իշխանությունն իր ստվերից էլ է վախենում
• Փաշինյանի դեմ պայքարելու համար գոնե մի փոքր Նիկոլ պիտի լինել
• Մեզ պե՞տք է ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը, թե՞ ոչ
• «Հայաստանի Նավալնին Նիկոլ Փաշինյանն է, որը եկավ իշխանության ու քանդեց մեր երկիրը»
• Տիգրան Ուրիխանյանը Հայաստանի փրկությունը տեսնում է ՌԴ-ի հետ նոր միութենական միավորման ձևավորման մեջ
• Հայաստանի ողջ հպարտությունն ու թշվառությունն ամփոփված մեկ օրում
• Սերմացու գողացող մկների և թուխս գողացող աղվեսների ժամանակը
• Ինչու էր Փաշինյանը վեց ամիս աղերսում
• Փաշինյանն էլ է զարմացած
• Ընդդիմության հարցերով թիվ մեկ «փորձագետը»
• Նիկոլ Փաշինյանին ոչ թե ողջերն են պատժելու, հալածելու, այլ անմահացածները
• «Գոմի» հարցի լուծումը կենսական անհրաժեշտություն է
• Առանց փամփուշտների ու ԱԹՍ-ների Ադրբեջանն այսօր շռնդալից հաղթանակներ է տանում Հայաստանի դեմ
• Խորհրդարանական ընդդիմությունը լեգիտիմացրեց Փաշինյանի պաշտոնավարումը

Մեկնաբանություններ